Ze behoort tot de grande dames van de Nederlandse cabaretwereld en zit over een paar maandjes 40 jaar in het vak van cabaretier. Brigitte Kaandorp is een begrip voor velen. Recent was haar theatervoorstelling ‘Eh….’ nog te zien op televisie. Hierin zingt Kaandorp het aangrijpende nummer ‘Het is gebeurd’. Een lied over de zelfdoding van haar buurjongen vanuit het perspectief van zijn moeder. Een moeder die zichzelf pijnigt met de vraag: “Hoe kan het nou dat ik het niet heb gezien?” Het lied werd genomineerd voor de Annie M.G. Schmidtprijs 2020, de jaarlijkse prijs voor het beste theaterlied. Wij spraken Brigitte Kaandorp over het nummer, het ontstaan ervan, de reacties erop én over het (zware) leven van Brigitte Kaandorp zelf.
Het ontstaan van ‘Het is gebeurd’
Mijn buurjongen maakte een einde aan zijn leven. Ik ben goed bevriend met zijn moeder. Het was een hele heftige gebeurtenis in onze straat. Hij zat qua leeftijd tussen mijn zoon en dochter in. Ze zijn echt samen opgegroeid, samen naar school gelopen, hebben samen gespeeld, Sinterklaas gevierd. Hij was ook bij alle gezamenlijke bijeenkomsten die we nog in de straat hadden, zoals de buurtbarbecue. En toen was hij er opeens niet meer.
In diezelfde periode maakte ook de dochter van een neef van mij een einde aan haar leven. En ook de zus van een vriendin van mij. Zo is het nummer uiteindelijk ontstaan. Alles bij elkaar bleek ik uiteindelijk een lied te schrijven over zelfdoding… en dan specifiek de zelfdoding van de buurjongen. Daar bleef ik halverwege in steken, omdat het niet míjn verdriet was. Dit was echt van iemand anders. Het is dan echt heel precair hoe je dat beschrijft. Het is toen ook even blijven liggen, totdat ik een afscheidsrede terugvond van het afscheid voor de zus van die vriendin. Die tekst was tijdens haar begrafenis heel indrukwekkend. Er zaten zinnen in die me zo raakten. Deze kon ik weer verwerken in het lied.
Ik heb de tekst van het lied via een paar omwegen uiteindelijk laten lezen aan de moeder van onze buurjongen. Ik vond dat echt spannend. Ze vond het heel mooi en precies zoals het was. Blijkbaar maakt het nummer goed duidelijk wat voor impact een zelfdoding heeft op de omgeving. Het speelt in de maatschappij, het is gerechtvaardigd om het te delen, uit te brengen. Veel mensen vinden het prettig dat het op deze manier bespreekbaar wordt gemaakt. Dat er überhaupt een nummer over is.
Emoties tijdens de voorstelling
In het theater zie ik altijd wel dat er zakdoeken worden gepakt tijdens het lied. Ook na de voorstelling krijg ik vaak positieve reacties op het nummer. Veel mensen die naar de voorstelling komen hebben op een bepaalde manier ervaring met zelfdoding. Mensen weten vooraf natuurlijk niet dat dit nummer in de show zit. Hierdoor kan het je soms overvallen. Zo was er een vader die gerekend had op een gezellig avondje en toen ineens met zijn emoties werd geconfronteerd door dit nummer. Hij was zijn kind zelf verloren door suïcide. Achteraf vond hij toch wel van waarde, omdat het hem bij zijn gevoel had gebracht. Het lied wordt nu ook nog regelmatig ingezet bij lotgenotengroepen van ouders die dit is overkomen.
Hoe ga jij om met een zwaar leven?
Nou ik heb er natuurlijk een grappig liedje over gemaakt, over iemand waarbij het eigenlijk allemaal wel meevalt. Ik ken die zware gevoelens natuurlijk ook, anders kan ik er denk ik ook geen liedje over schrijven. Ik weet nog dat ik zwanger was van mijn tweede kindje en het allemaal niet meer voor me zag. In de nacht had ik echt momenten van ‘het zou echt fijn zijn als deze paniek en angsten over zouden zijn’. Het was niet dat ik overging tot een daad, maar die diepe momenten heb ik wel gehad.
Ik ken het verschijnsel despereren wel goed: heel erg somber zijn. Ik heb het nooit een depressie genoemd. Ik heb er nooit pillen voor geslikt, maar ik heb wel het nodige zelfonderzoek moeten doen, met hulp, om overeind te blijven. Maar dat wordt gelukkig steeds minder. Het lijkt wel of hoe ouder je wordt hoe nuchterder je wordt.
Grappenmakers zijn depressieve mensen
Als ik kijk naar collega’s uit het vak, dan is depressiviteit een heel bekend, veelvoorkomend verschijnsel. Grappenmakers zijn regelmatig hele depressieve mensen. Ze hebben vaak moeite met feestjes en met andere sociale settings, terwijl op het toneel staan voor hen veilig is.
Blijf uit die put
Wat mij het meest heeft geholpen is bewustwording. Ik kwam op een gegeven moment op een punt waarop ik weer terecht kon komen in die diepe put. Dit punt heb ik steeds beter leren herkennen. Vanaf dat moment kon ik er zelf meer voor kiezen om ‘erin mee te gaan’ of ertegen te vechten en een andere weg in te slaan.
“Ik kan wel weer helemaal naar de bodem van die put gaan, maar die ken ik al, daar is niks. Ik kan ook niet dieper. Het enige is dat als ik daar beneden ben, ik er weer uit moet zien te komen, want het is niet fijn om daar te blijven zitten. Ik had op een gegeven moment de kracht om, als ik al met 1 been in die put stond, wat anders te gaan doen, zodat ik niet helemaal hoefde af te zakken naar de bodem van die put”
Al is het een wandeling maken, je zinnen verzetten. Bewust proberen niet in de put te raken. Ik heb het een keer in een interview genoemd en toen kwamen er veel reacties van mensen voor wie dat echt als een soort bevrijdend inzicht voelde: We hoeven niet per se naar de bodem van die put. We kunnen ook iets doen om daar niet terecht te komen. Een vriend bellen, contact leggen met de omgeving. Soms zit het echt in die kleine dingen. Ik besef dat dit niet makkelijk is. Ik heb ook echt veel geitenwollen dingen gedaan om zover te komen, van vrouwencursussen tot meditatie. Om te begrijpen waarom ik zo in elkaar zit.
Het nummer sluit af met de zin “Hoe kan het nou dat ik het niet heb gezien?” Heb je daar nu een antwoord op?
Dat is wel de grootste vraag die er is inderdaad. Hadden we het kunnen weten? Hadden we het kunnen zien? Ja, misschien wel. Hij had echt grootse plannen in het leven. Hij wilde weg uit Nederland. Hij zou in het buitenland gaan studeren met een beurs die hij had gekregen. Achteraf bleek dat veel niet klopte. Op het moment dat hij daadwerkelijk zou gaan, beëindigde hij zijn leven. Het was eigenlijk best een ongeloofwaardig verhaal waar hij mee bezig was. We hadden hem daarop kunnen aanspreken: ‘Vertel eens even eerlijk…’
Tegelijkertijd is het ook een heel pijnlijke vraag. Want je koopt er nu niets meer voor. Het wil ook niet zeggen dat als we het wel hadden gezien, we het hadden kunnen voorkomen. Ik begrijp het dat hij zijn problemen voor zich hield, omdat hij zijn (liefdevolle) ouders er niet mee wilde belasten. Ook in een liefdevolle situatie kan het misgaan.
Zelfdoding is ook iets wat je je gewoonweg nauwelijks voor kunt stellen. Het is zo’n extreme daad, dat je niet eens op het idee komt. Je kunt wel begrijpen dat iemand niet lekker in zijn vel zit, maar dat iemand echt tot zoiets in staat is, dat verwacht je vaak niet.
Fotografie: Patricia Steur
Voor als je je slecht voelt
Wees open, zeg waar je mee zit. Ga niet in je eentje proberen eruit te komen. Als je het voor jezelf houdt, blijf je vastzitten in zo’n negatieve spiraal. Als je kan, praat erover, zoek hulp. Vaak zijn het dingen die uiteindelijk wel op te lossen zijn. Al begrijp ik ook dat dat niet altijd en voor iedereen haalbaar is.
Ik kan natuurlijk wel zeggen: ‘zoek contact met mensen’, maar niet iedereen heeft een omgeving die daarmee om kan gaan. Praat erover is makkelijker gezegd dan gedaan. Tegelijkertijd is dat wel het enige, naast het verstrijken van de tijd, wat je ertegen kunt doen.
1K Z1E J3
Afgelopen vrijdag 19 november, Internationale Mannendag, deelde Brigitte haar lied 'Het is Gebeurd' opnieuw om aandacht te vragen voor zelfdoding én onze 1K Z1E J3 campagne. Hoe meer mensen ‘1K Z1E J3’ uitdragen, hoe meer mensen écht gezien worden, hoe meer gesprekken worden gevoerd en hoe minder mensen radeloos en eenzaam sterven door zelfdoding. Vermoed je dat jouw buurjongen/meisje, man/vrouw, vriend(in), broer, zus of collega psychisch klem zit? Ga dan het gesprek aan. Wil je weten hoe? Kijk op Ikzieje.nl.
Meer van Brigitte Kaandorp?
Ze staat op dit moment samen met Jenny Arean op het toneel. Twee luidruchtige vrouwen, twee onstuimige levens, twee fortuinlijke carrières. Twee buitengewone stemmen, de één als een orkaan in augustus, de ander als een merel in mei. Twee onverwoestbare comédiennes met een eindeloos oeuvre. Meer informatie over deze voorstelling + de speellijst vind je op haar website.