Signaleringsfunctie
Een belangrijke taak van het onderwijs is de signaleringsfunctie. Veel jongeren die zelfmoordgedachten hebben, een poging doen of zelfmoord plegen, zijn niet in behandeling. Dit betekent dat zij niet samen met een hulpverlener of specialist hebben kunnen zoeken naar een andere oplossing dan de dood. Signaleer je iemand die suïcidale gedachten heeft, dan kun je zelfmoord bespreekbaar maken en diegene doorverwijzen naar een hulpverlener. Gebruik hiervoor de signaleringskaart.
De signaleringskaart Zelfmoordpreventie voor het Onderwijs is ontwikkeld voor iedereen die werkzaam is binnen een onderwijsinstelling, zoals bijvoorbeeld docenten, decanen, conciërges, zorgcoördinatoren, en administratief medewerker. Met deze kaart kan op basis van 5 vragen de route naar passende zorg bepaald worden. Deze signaleringskaart gaat ervan uit dat de onderwijsinstelling de zorg- of ondersteuningsstructuur heeft vormgegeven en dat de medewerkers weten welke stappen ze moeten nemen wanneer er signalen zijn dat er iets aan de hand is met de leerling/student en wie waarvoor verantwoordelijk is.
Taboe doorbreken
Er heerst nog steeds een taboe op het spreken over zelfmoord. Jongeren zijn kwetsbaar. Door suïcide bespreekbaar te maken, geef je iemand die aan zelfmoord denkt het gevoel dat hij er niet alleen voor staat. Je steunt de ander en haalt hem uit zijn isolement, wat een opening geeft om samen de juiste hulp te zoeken binnen en buiten het onderwijs (huisarts of GGZ). Door er openlijk over te spreken met jongeren ontstaat er ook begrip en ruimte om ook naar andere oplossingen te kijken.
Wat kun je nog meer doen?
Als docent, mentor, studie(loopbaan)begeleider, maatschappelijk werker, studentendecaan, vertrouwenspersoon of zorgcoördinator kun je veel doen voor je leerling/student. In je functie ben je de juiste persoon om met hem/haar een gesprek te voeren. Het is vertrouwd, maar toch op afstand. Schaamte over zelfmoordgedachten, maar ook het gevoel een last voor anderen te zijn, weerhoudt veel jongeren om in gesprek te gaan met vrienden, ouders of familie. Let op zaken als gedragsveranderingen en pesten. LHBT'ers zijn een extra aandachtspunt. Door hun andere geaardheid krijgen zij vaker te maken met negatieve reacties dan heteroseksuele leeftijdsgenoten. Dit maakt hen kwetsbaarder voor onder meer depressie en zelfmoord.
Gatekeeper
Een gatekeeper of poortwachter is iemand die een sleutelrol kan vervullen voor iemand die suïcidale gedachten heeft. Hij kan de deuren naar hulp openen voor de ander die (onbewust) hulp zoekt. Als gatekeeper in het onderwijs help je jongeren de hulp te vinden die ze nodig hebben. Zelfmoordpreventie in het onderwijs kan levens redden.
Suïcidepreventietraining Gatekeeper
De Suïcidepreventietraining Gatekeeper is opgezet om je deskundigheid op gebied van gesprekstechnieken te vergroten. Het trainen van gatekeepers is een effectieve manier van zelfmoordpreventie. Gatekeepers herkennen zelfmoordgedachten, kunnen hierover een gesprek voeren en weten wanneer ze moeten doorverwijzen naar een hulpverlener. Dit maakt een gatekeeper geen hulpverlener, maar iemand die de weg naar hulpverlening kan wijzen.
Handreiking ‘Als ik kan zeggen wat ik denk’
113 heeft een handreiking zelfmoordpreventie ontwikkeld die het taboe op het spreken over zelfmoord moet doorbreken. De handreiking ‘Als ik kan zeggen wat ik denk’ heeft een concreet stappenplan die je als docent, mentor, maatschappelijk werker, pedagoog, zorgcoördinator of directie van de school handvatten geeft. Hoe voer je bijvoorbeeld een gesprek met een leerling/student over zelfmoordgedachten en – plannen? Ook staat er in de handreiking advies over welke hulpverlening je in zou moeten schakelen en hoe je een suïcidepreventie-protocol kunt opstellen.
Zelfmoordpreventie-protocol
Veel scholen hebben een pestprotocol. Een zelfmoordpreventie-protocol op school is nog niet vanzelfsprekend. En dat terwijl zelfmoord in het onderwijs regelmatig voorkomt. Veel scholen hebben of krijgen ermee te maken. Zelfmoordpreventie begint met het bespreekbaar maken van suïcide, een onderdeel van het zelfmoordpreventie-protocol. Een zelfmoordpreventie protocol helpt jouw organisatie om vooraf te bepalen wat de rol van de organsatie is en wie waar wel en niet verantwoordelijk voor is. Wat zijn bijvoorbeeld de zorglijnen binnen school? Wanneer betrek je de ouders erbij? Dit zijn zaken die in zo'n protocol horen te staan. Een aantal voorbeelden van onderwijsinstelingen vind je verder naar beneden. Wanneer je zelf aan de slag wilt gaan met een zelfmoordpreventie-protocol, dan kan onze kwartiermaker hierin meedenken en ondersteunen.
Wil je weten wat je kunt doen als scholieren/studenten denken aan zelfmoord of als je vermoedt dat iemand een zelfmoordpoging wil doen? Download dan het stappenplan voor scholieren en studenten. De flowcharts en handreiking zijn in gedrukte vorm op te vragen bij onze kwartiermaker Onderwijs Evelien van Goor.
Voorbeelden vanuit het onderwijs
- Voorbeeld van een suïcideprotocol ROC van Twente
- Voorbeeld van een suïcideprotocol voor universiteiten en hogescholen (Bureau studentenartsen, Amsterdam)
- Voorbeeld stroomschema: ketenzorg bij mogelijk suïcidale student (Avans Hogeschool)
- Preventie- en handelingsplan rond suïcide (Horizoncollege)
- StuDent: Gespreksgroep voor en door studenten met depressieve klachten (Handicap + Studie)
- Voorbeeld Stappenplan suïcidepreventie (Rijn IJssel)
- Voorbeeld Protocol Suïcide en Suïcidaliteit & Aanbevelingen (Hoornbeeck College)
- Voorbeeld Protocol Handelen bij Aankondiging Suïcide (De kleine prins)
- Het STORM-project (Strong Teens and Resilient Minds) is er om somberheidsklachten bij middelbare scholieren vroegtijdig te signaleren en aan te pakken. Dit met als doel om depressie en zelfdoding onder jongeren te voorkomen. Het project stimuleert de ontwikkeling van veerkracht, positief zelfbeeld en weerbaarheid van jongeren.
- Kliksafe Class is een geavanceerd internetfilter- en/of monitoringssysteem. Leerlingen worden actief beschermd tegen online risico’s. Binnen het schoolnetwerk wordt bijvoorbeeld bijgehouden op welke thema's informatie wordt gezocht. Bij kritieke situaties (bijvoorbeeld bepaalde suïcidegerelateerde zoekopdrachten) kunt u worden gewaarschuwd.
Meer informatie over zelfmoordpreventie in het onderwijs
- Crisislijn: 24/7 anoniem praten over zelfmoord via chat en telefoon 0900-0113
- Kortdurende anonieme therapie via e-mail, chat of telefoon
- Spreekuur met specialist via 020-3113888 op werkdagen tussen 10:00 – 16:00 uur.
- VOZZ: vragenlijst van de Vrije Universiteit om zelfmoordgedachten bij jongeren beter te herkennen en ze te kunnen helpen
- E-learning suïcidaliteit onder jongeren: 8 educatieve modules voor professionals die in hun werk met jongeren te maken hebben. De modules hebben als doel het proces van (vroegtijdig) signaleren, bejegenen en doorverwijzen van (mogelijk) suïcidale jongeren te bevorderen.
- Literatuur: Weer zin in leven, Riet Fiddelaers en Ine Spe (2001). Koop bij Bol.com en steun 113!
- Hoe je genderdiversiteit verwelkomt op de universiteit, het hbo en het mbo
- Calamiteitenteam Stichting School en Veiligheid: Heeft u als school te maken met een calamiteit, die invloed heeft op het sociaal-emotioneel welbevinden van management, personeel, leerlingen, ouders en directe omgeving? Dan kunt u kosteloos advies krijgen van adviseurs van het calamiteitenteam. De medewerkers hebben ruime ervaring in gespreksvoering op het gebied van crisissituaties.
- Crisisinterventie Netwerk schoolpsychologen van het NIP: De leden van dit netwerk bieden ondersteuning aan scholen, wanneer zich schokkende en ingrijpende gebeurtenissen voordoen.
- E-learning Zorgwekkend Gedrag: 6 modules waarin de onderwerpen van zorgwekkend gedrag suïcide, agressie en radicalisering uitgelicht worden.
13 Reasons Why
De Netflixserie 13 Reasons Why wordt wereldwijd door veel jongeren bekeken. In 2017 verscheen het eerste seizoen van de tienerdramaserie. Het verhaal gaat over de zelfmoord van de 17-jarige Hannah Baker. Ze laat 7 cassettebandjes achter, waarin ze mensen vertelt waarom zij bijgedragen hebben aan haar dood. De zelfmoord van het meisje wordt zeer expliciet in beeld gebracht, de zelfmoord wordt voorgesteld als de enige mogelijke uitweg en de situatie wordt erg herkenbaar weergegeven. Dit kan het gevaar op copycat- of kopieergedrag bij mensen die het zelf moeilijk hebben vergroten. Vooral voor jongeren die zelf aan zelfmoord denken en zich identificeren met het hoofdpersonage kan het bekijken van de serie risicovol zijn.
Na de release zochten veel jongeren, ouders en leerkrachten contact met 113 om in gesprek te gaan over de inhoud van de serie. Het maakte verschillende emoties los en riep veel vragen op. Om deze reden is er een flyer voor jongeren ontwikkeld met tips die kunnen helpen bij het kijken van de serie. Ook is er een flyer voor ouders en leerkrachten ontwikkeld met meer achtergrondinformatie over zelfmoordgedachten en tips om het gesprek aan te gaan met jongeren.
Boek
De serie 13 Reasons Why is gebaseerd op een boek en dit boek wordt veel gelezen op scholen. Het boek staat dit jaar bij de Blackbirds, een lijst met Engelstalige leesboeken voor op middelbare scholen. Ook het boek zorgt voor veel gespreksstof en vragen. Om deze reden is er een sticker gemaakt die in de boeken geplakt kan worden. De sticker verwijst naar de contactgegevens van 113. Mocht de inhoud iets losmaken dan wordt er een optie geboden om hulp te zoeken en daarover te praten. Tot slot is er een poster ontwikkeld voor scholen die aandacht besteden aan de serie en/of het boek. Deze poster kan in klaslokalen worden opgehangen waar dit onderwerp ter sprake komt. De poster is in stijl van 13 Reasons Why opgemaakt en verwijst naar de contactgegevens van 113.
Downloaden of bestellen materiaal
Overweeg je in de klas aandacht te besteden aan de serie en/of het boek en twijfel je hoe je dit moet aanpakken? De flyer voor jongeren, de flyer voor scholen, de sticker en de poster zijn gratis te downloaden. Ook is het mogelijk om het materiaal in gedrukte versie op te vragen. Vul hiervoor het bestelformulier in.
Info voor jongeren
De voorstelling Weer-zin van Theater Traxx zit vol rap en andere muziek om gevoelens die vaak als zwaar en zwak worden ervaren met humor te benaderen en zo minder beladen te maken. TRAXX maakt duidelijk dat wanneer je ongelukkig bent, je dat niet alleen hoeft op te lossen. Er is hulp mogelijk en er zijn verschillende manieren om weer zin in het leven te krijgen.
Tweestrijd bestaat uit een groep jongeren uit West-Friesland die één of meer vrienden hebben verloren aan de gevolgen van kanker of door zelfdoding.
Tweestrijd wil jongeren aanzetten om over hun problemen te praten. Hun doel is om zo te proberen het aantal zelfmoorden onder met name jongeren terug te dringen. Ze geven gastlessen op middelbare scholen onder de doelgroep van jongeren tussen de 12 en 18 jaar.
VraagMaar app
Om mensen te leren helpen praten over zelfmoord, heeft 113 de VraagMaar app ontwikkeld. Deze is gratis te downloaden voor Apple en Android via deze pagina.
